Jeuk is een onaangename huidsensatie die tijdelijk verlicht wordt door wrijven of krabben. De prikkeldrempel voor jeuk is sterk individueel bepaald en wordt mede beïnvloed door omstandigheden zoals ongerustheid en stress. Zo kan een huidaandoening bij de één leiden tot ondraaglijke jeuk, terwijl de ander er geen noemenswaardige hinder van ondervindt. Jeuk zou biologisch gezien een nuttige prikkel kunnen zijn:

• door krabben en wrijven kunnen parasieten worden verwijderd of gedood;

• wanneer u lang in één bepaalde houding zit of ligt, wordt ten gevolge van de druk de bloedtoevoer onderbroken, waardoor de jeuksensoren worden geactiveerd. Daardoor zult u van houding veranderen en beginnen te wrijven, wat de lokale doorbloeding stimuleert.

Hoe jeuk precies ontstaat, staat niet helemaal vast. Wel is duidelijk dat er bepaalde stoffen bij vrijkomen, zoals histamine en prostaglandine. Door krabben kan de huid zo geïrriteerd raken dat dit tot nog meer krabben leidt. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel. Door langdurig krabben en wrijven kunnen verdikkingen van de huid en littekens ontstaan.

Bij oudere mensen is jeuk een veelvoorkomende, aanhoudende klacht. Soms wordt alleen een wat droog aanvoelende, licht schilferende huid gevonden. Bij ouderen is de beschermende lipidenlaag verzwakt, enerzijds door een afgenomen talgsecretie en anderzijds door uitwendige factoren, zoals droge lucht (cv) en overmatig gebruik van zeep en heet water. Jeuk zonder zichtbare afwijking van de huid wordt in het medisch jargon ‘pruritus sine materia’ genoemd.

Jeuk komt ook voor bij huidaandoeningen die door parasieten worden veroorzaakt (schurft, luizen), bij insectenbeten, bij netelroos en bij (constitutioneel) eczeem. Bij constitutioneel eczeem veroorzaken wollen en ruwe kleding of irriterende producten, zoals detergentia, vaak jeuk.

Hoe ziet de behandeling eruit?

Jeuk wordt bij voorkeur behandeld door de oorzaak vast te stellen en deze weg te nemen. Maar, zoals gezegd, de oorzaak wordt vaak niet gevonden en dan krijgt u al gauw antihistaminica voorgeschreven. Die medicamenten hebben echter alleen maar zin bij die vormen van jeuk waarbij histamine een belangrijke rol speelt, zoals bij galbulten.

Bij jeuk op oudere leeftijd kunt u proberen de lipidenlaag van de huid te herstellen. Smeren met een zalf of olie is vaak al voldoende. Een alternatief is een mengsel van 1% menthol en 1% lidocaïne in carbomeerwatergel. Ook het wrijven met een ijsklontje of het aanbrengen van koude omslagen heeft een verkoelend en verzachtend effect. Als de huid echter al droog is, verergeren deze middelen de uitdroging van de huid.

Corticosteroïden zijn effectieve jeukstillende middelen, maar we waarschuwen tegen het gebruik van corticosteroïdcrèmes zonder dat de oorzaak van de jeuk bekend is. Corticosteroïden kunnen namelijk de oorspronkelijke huidaandoening maskeren en daardoor het opsporen van de oorzaak bemoeilijken. Ook bij jeuk aan de anus moet u met deze middelen voorzichtig zijn. Als de oorzaak niet wordt weggenomen, zal de corticosteroïd-crème op een gegeven moment niet meer helpen. Bij sommige interne ziekten die jeuk veroorzaken, wordt met wisselend succes gebruikgemaakt van UV-straling.

Wat kunt u zelf doen?

Krabben moet u zo mogelijk vermijden, vooral als er symptomen zijn die op een huidziekte wijzen, zoals uitslag, blaren of een beschadigde huid. Tijdens het krabben kunt u de huid namelijk schuren en open wrijven, waardoor hij kwetsbaarder wordt voor infecties. Gebruik op een jeukende huid liever geen zeep. Vaatverwijding van de huid kan verergering van iedere vorm van jeuk veroorzaken. Beperk daarom zo veel mogelijk het gebruik van alcohol en warme en gekruide spijzen, en een plotselinge overgang van een koude naar een warme omgeving.