Doorliggen (decubitus) ontstaat door druk die onafgebroken (langer dan twee, drie uur) op de huid wordt uitgeoefend. Op de plekken waar de huid tegen het bot wordt gedrukt, vermindert de bloedtoevoer en ontstaat een drukzweer (doorligwond, bedzweer of decubitus).

Als u normaal beweegt (ook in de slaap!), drukt een bepaald voorwerp steeds op een andere plek van de huid en wordt de bloedtoevoer niet gedurende lange tijd onderbroken. Bovendien voorziet het onderhuidse vet de huid boven de uitstekende botten van een beschermend kussentje, waardoor de bloedvaten niet al te snel worden afgekneld.

Welke mensen lopen een verhoogd risico op doorligwonden? Om te beginnen alle bedlegerige mensen die onafgebroken in een bepaalde houding liggen of zitten, of mensen die zich niet kunnen bewegen omdat ze verlamd zijn. De druk wordt meestal veroorzaakt door een matras, rolstoel, gipsverband of spalk. Berucht is ook de hoge druk op bepaalde delen van het lichaam tijdens operaties van patiënten met een gebroken heup.

Ook vatbaar voor doorliggen zijn mensen bij wie de pijnzin is aangetast. Pijn is normaal gesproken een signaal om het pijnlijke lichaamsdeel te ontlasten. Zenuwbeschadiging ten gevolge van een verwonding, een herseninfarct of suikerziekte vermindert het vermogen om pijn te voelen. Daarnaast lopen ondervoede mensen met een te dunne beschermende vetlaag een verhoogd risico. Hun huid geneest niet goed door een tekort aan voedingsstoffen. Slecht passende kleding kan tot verwonding van de huid bijdragen en de kans op doorliggen vergroten.

Wat zijn de verschijnselen?

In het begin is de huid nog intact en alleen maar rood en pijnlijk. Daarna zwelt de huid op en ontstaan er blaasjes. De huidlagen die het dichtst aan het oppervlak liggen, beginnen af te sterven en de huid gaat stuk. Ook wanneer de bloeddoorstroming slechts gedeeltelijk wordt onderbroken, kan door wrijving en andere vormen van beschadiging een oppervlakkige wond van de huid ontstaan. Dat is bijvoorbeeld het geval als er plooien in het beddengoed zitten of bij langdurige blootstelling aan vocht (zweet, urine of ontlasting). De aandoening komt dan ook het meest voor op de stuit en op de heupen. Andere risicoplaatsen zijn de hielen en de enkels.

In het volgende stadium worden ook diepere huidlagen aangetast en is er echt sprake van een zweer. Ten slotte breidt de wond zich uit tot diep in de huid en in het vetweefsel en uiteindelijk zelfs tot in het spierweefsel. Als de huid kapotgegaan is, kunnen er infecties bijkomen. Infecties vertragen de genezing en kunnen bij diepe wonden zelfs levensbedreigend zijn.

Decubitus kan behoorlijk pijnlijk zijn, maar pijn kan ook helemaal ontbreken (een oorzaak van decubitus kan immers het ontbreken van de pijnzin zijn).

Hoe ziet de behandeling eruit?

De behandeling bestaat in eerste instantie uit het voorkomen of tegengaan van verergering van doorligwonden. Alle maatregelen zijn erop gericht de druk op de bedreigde huid zo veel mogelijk te verminderen. Door de huid van een bedlegerige patiënt dagelijks zorgvuldig te inspecteren, kunnen rode plekken vroegtijdig worden opgemerkt. Bovendien worden de kwetsbare plekken gewoonlijk ingewreven met een of ander middel. Dit is vooral bedoeld om de huid te ontlasten en de doorbloeding te bevorderen.

Doorliggen kan het best worden voorkomen door wrijving en langdurige druk op één plaats zo veel mogelijk te vermijden door een goede lig- of zithouding en door regelmatig van houding te veranderen. Bij zittende patiënten moet dat ten minste eenmaal per twee uur (zitvlak liften, indien mogelijk gaan (laten) staan of verzitten); bij liggende patiënten ten minste eenmaal per vier uur (wisselligging). Als er toch een niet-wegdrukbare roodheid ontstaat, moet de wisselfrequentie van zit- of iighouding worden opgevoerd totdat de roodheid is verdwenen.

Goede verpleging is dus essentieel. Dat houdt ook in dat kwetsbare huidgedeelten bij het wassen zo veel mogelijk kloppend (niet wrijvend) worden betast (met een zacht washandje!). Verder moet de onderlaag van het bed droog en glad zijn en mogen er geen huidoppervlakken over elkaar heen liggen). Het beddengoed moet regelmatig worden vervangen. Bij incontinentie moet de patiënt nog vaker worden verschoond om de huid zo veel mogelijk te sparen. Andere belangrijke maatregelen zijn vroegtijdige mobilisatie, al of niet met behulp van een fysiotherapeut, en eiwitrijke voeding met voldoende vitaminen en mineralen.

Wat kunt u zelf doen?

Maak de druk op plekken met doorligwonden zo klein mogelijk. Behalve het verplegend personeel kunnen ook bezoekers en familieleden een rol spelen hij het voorkomen van doorligwonden.